Mortalitet od KOVID-19 oboljenja u Beogradu
-
Gradski zavod za javno zdravlje Beograd, Srbija
-
Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu, Institut za socijalnu medicinu, Centar-Škola javnog zdravlja i zdravstvenog menadžmenta, Beograd, Srbija
SAŽETAK
Uvod: Mortalitetni podaci najpouzdanije pokazuju broj života koje je jedna zajednica izgubila zbog bolesti KOVID-19, i predstavljaju minimum podataka neophodnih za javnozdravstveno odlučivanje.
Cilj: Prikazati osnovne karakteristike smrtnosti stanovnika od bolesti KOVID-19, u Beogradu, u 2020. godini.
Metod: Kao jedinica posmatranja u studiji preseka za deskripciju smrtnosti od bolesti KOVID-19 u 2020. godini, uzeto je stanovništvo Beograda (ukupno, po polu, i po starosnim intervalima). Bolest KOVID-19 je analizirana kao osnovni uzrok smrti (MKB-10: U071, U072). Posmatrani su: broj umrlih, udeo umrlih (%), opšta stopa umiranja (na 1.000 stanovnika), i specifična stopa umiranja (na 100.000 stanovnika). Kao izvor podataka, korišćeni su zvanični podaci o vitalnim događajima Republičkog zavoda za statistiku Srbije.
Rezultati: U 2020. godini, kod 10,5% od ukupno umrlih, uzrok smrti bio je KOVID-19, a većinu umrlih činio je muški kontigent stanovnika Beograda. Stopa smrtnosti od KOVID-19 bolesti bila je 158,78 na 100.000 stanovnika (211,7 za muški pol i 111,4 za ženski pol). Bolest KOVID-19 je bila drugi vodeći uzrok smrti u Beogradu.
Zaključak: Rezultati istraživanja ukazuju na postojanje prevremene smrtnosti stanovnika Beograda zbog KOVID-19 oboljenja. U 2020. godini, prema specifičnim stopama mortaliteta, ova bolest bila je drugi vodeći uzrok smrti kod stanovnika Beograda muškog pola, a treći kod stanovnika ženskog pola. Ovo istraživanje pruža dokaze kojima se može obogatiti diskusija koja se na međunarodnom nivou vodi o gubicima društva zbog KOVID-19 pandemije.
UVOD
Na brifingu za novinare, 11. marta 2020. godine, generalni direktor Svetske zdravstvene organizacije (SZO), dr Tedros Adhanom Gebrejesus1 istakao je da je broj slučajeva KOVID-19 bolesti izvan Kine rapidno i trinaestostruko porastao, te da se zbog trostruko većeg broja ugroženih zemalјa proglašava pandemija nove zarazne bolesti - KOVID-19 [1].
KOVID-19 je bolest koju uzrokuje nekoliko nedovoljno poznatih varijanti koronavirusa, što otežava kompletno opisivanje kliničkog toka i prognostičkih aspekta bolesti, kod odraslih i dece [2]. Nedovoljno se zna o inkubacionom periodu KOVID-19 infekcije [3], kao i o poreklu, epidemiološkoj slici, dužini transmisije među stanovništvom, i spektru kliničkih manifestacija [4],[5],[6].
U većini zemalјa, uključujući i Srbiju, primenjuju se mere javnog zdravlјa za prevenciju infekcije KOVID-19, koje su zasnovane na prethodnom iskustvu prenošenja respiratornih patogena sa čoveka na čoveka. Ove mere podrazumevaju izolaciju i karantin, policijski čas, zatvaranje preduzeća i škola, fizičko distanciranje, ograničene društvene interakcije, pobolјšanu respiratornu higijenu, nošenje zaštitnih maski za lice i rukavica (bez ograničavanja samo na medicinske), i upotrebu efikasnih i bezbednih vakcina.
Do sada smo skoro svakodnevno dobijali informacije o različitim procenama o gubicima koje je KOVID-19 pandemija prouzrokovala od lokalnog do globalnog nivoa. Zdravstveni gubici se najčešće izražavaju pokazatelјima mortaliteta. U Međunarodnoj statističkoj klasifikaciji bolesti i srodnih zdravstvenih problema, 10. reviziji (MKB-10) [7], prema međunarodnim smernicama za potvrđivanje i klasifikaciju (šifriranje) Kovid-19 kao osnovnog uzroka smrti [8], smrt usled obolјenja Kovid-19 definiše se kao smrt koja potiče od bolesti koja ima klinički odgovarajuće karakteristike, a u verovatnom ili potvrđenom slučaju obolјenja Kovid-19, osim u slučaju kada postoji jasan alternativni uzrok smrti koji ne može biti povezan sa bolešću Kovid -19 (npr. trauma). Važno je naglasiti da smernice jasno navode kako „ne bi trebalo da postoji period između potpunog oporavka od KOVID-19 bolesti i smrti“. Ove smernice izdate su 16. 04. 2020. godine, u svrhu nadzora za slučaj KOVID-19, koji je identifikovan ili pak nije identifikovan ali je kliničko-epidemiološki dijagnostikovan, ili za verovatan slučaj KOVID-19, odnosno za moguć slučaj/slučaj sumnje na KOVID-19. Na osnovu ovih smernica je u MKB-10 uključena nova XXII grupa, sa U00-U89 Šiframa za posebne namene, gde je bolest KOVID-19 šifrirana kao:
- U07.1 KOVID-19, identifikovan virus; i
- U07.2 KOVID-19, nije identifikovan virus.
Važno je istaći da podaci Republičkog zavoda za statistiku navode da su svi registrovani umrli u XXII grupi u 2020. godini bili samo umrli od KOVID-19 oboljenja, odnosno svi umrli u celoj U00-U89 grupi su umrli samo od KOVID-19 oboljenja.
Mortalitetni podaci najpouzdanije pokazuju broj života koje je jedna zajednica izgubila zbog bolesti KOVID-19, i predstavljaju minimum podataka neophodnih za javnozdravstveno odlučivanje. Analize i poređenja pokazatelja mortaliteta mogu pružiti informacije donosiocima odluka i pomoći im u formulisanju javnozdravstvenih preporuka i mera za unapređenje zaštite zdravlјa i života stanovnika. Od 3. januara 2020. godine do 3. septembra 2021. godine, Svetska zdravstvena organizacija [9] je u svetu registrovala više od 218 miliona potvrđenih slučajeva i 4,5 miliona smrti od KOVID-19, a u Srbiji više od 769 hilјada potvrđenih slučajeva i 7.322 umrlih lica.
CILJ RADA
Cilj rada je da se prikažu osnovne karakteristike smrtnosti stanovnika od KOVID-19 oboljenja kao osnovnog uzroka smrti, u Beogradu, u 2020. godini.
METOD RADA
U ovom radu korišćena je deskriptivna studija preseka za analizu umiranja stanovnika Beograda od KOVID-19 oboljenja kao osnovnog uzroka smrti u 2020. godini. Za jedinicu posmatranja u istraživanju uzeto je stanovništvo Beograda posmatrano ukupno, po polu, i po starosnim intervalima. Posmatrana je opšta smrtnost, kao i smrtnost od KOVID-19 kao osnovnog uzroka smrti. U MKB-10, u grupi XXII - Šifre za posebne namene (U00-U89), bilo je samo umrlih lica sa osnovnim uzrokom smrti - KOVID-19 (U07.1, U07.2). Izvor podataka za istraživanje bile su elektronske baze o stanovništvu Republičkog zavoda za statistiku Srbije [10]. Za deskriptivnu analizu smrtnosti korišćeni su pokazatelji kao što su apsolutni broj umrlih, prosečna starost umrlih (srednja vrednost i mere varijabiliteta), udeo umrlih (%), i stopa umiranja (opšta, na 1.000 stanovnika i specifična na 100.000 stanovnika).
REZULTATI
U 2020. godini, u Beogradu je umrlo ukupno 25.526 ljudi, od čega 51,1% ženskog pola (13.063) i 48,9% muškog pola (12.463). Najveći broj umrlih stanovnika Beograda bio je u dobnoj grupi 85 i više godina (6.582), od toga 38,8% (2.557) muškog i 61,2% (4.025) osoba ženskog pola. Iste godine, od KOVID-19 oboljenja (U00-U89 grupa, tj, U07.1 i U07.2 ) umrlo je 2.690 lјudi ili 10,5% od ukupno umrlih, odnosno 13% od ukupno umrlih muškaraca i 8% od ukupno umrlih žena. Različita je zastupljenost bolesti KOVID-19 u odnosu na druge grupe uzroka smrti po starosnim intervalima. Treba istaći da je u starosnim intervalima 20 - 24 godine i 25 - 29 godina samo KOVID-19, u odnosu na sve ostale grupe uzroka smrti, odneo čak 33,3% muškaraca odnosno 28,6% žena. Kod muškog pola, u starosnim intervalima 70 - 74 godine i 45 - 49 godina, KOVID-19 je, u odnosu na sve ostale grupe uzroka smrti, bio zastupljen sa 16% odnosno 15,8% smrtnih slučajeva.
Kada se posmatraju samo lica umrla od KOVID-19 oboljenja (Grafikon 1), skoro dve trećine umrlih su bili muškog pola, odnosno 63% ili 1.693 umrlih osoba muškog pola i 37% ili 997 osoba ženskog pola. U 2020. godini, od bolesti KOVID-19 (MKB-10: U071, U072), najviše je umrlih bilo u dobnoj grupi od 70 - 74 godine starosti (ukupno 480 ili 17,8% umrlih od KOVID-19), zatim u dobnim grupama 80 - 84 godine (17,3%), 85 i više godina (16,8%) i 65 - 69 godina (14,4%). Najviše muškaraca umrlih zbog KOVID-19 oboljenja bilo je u dobnoj grupi 85 i više godina (20,4%), potom u grupi 80 - 84 godine (20,2%) i grupi 70 - 74 godine (17,5%).
U 2020. godini, opšta stopa smrtnosti u Beogradu bila je 15,1 na 1.000 stanovnika, a stopa smrtnosti od KOVID-19 oboljenja bila je 158,75 na 100.000 stanovnika (Grafikon 2). Opšte stope smrtnosti za oba pola su slične (16,33 za muški pol i 13,93 za ženski pol).
Specifične stope smrtnosti od bolesti KOVID-19 se razlikuju po polu: skoro je dvostruko veća učestalost ove stope smrtnosti kod muškaraca nego kod žena (211,68 za muški pol i 111,43 za ženski pol) (Grafikon 2).
Opšta stopa smrtnosti za oba pola postaje dvocifrena u starosnom intervalu 60 - 64 godine (16,29 na 1.000 stanovnika), a trocifrena u starosnom intervalu 80 - 84 godine (106,24 na 1.000 stanovnika) (Grafikon 3).
Distribucija specifične stope ukazuje da je KOVID-19 značajno pogodio mlađe odrasle osobe. Specifična stopa smrtnosti od KOVID-19 oboljenja za oba pola postaje dvocifrena u starosnom intervalu 35 - 39 godina (11,73 na 100.000 stanovnika), trocifrena u starosnom intervalu 55 - 59 godina (111,43 na 100.000 stanovnika), i četvorocifrena od starosnog intervala 80 - 84 godine (1062,18 na 100.000 stanovnika) i na dalje (Grafikon 3).
Opšte stope smrtnosti kod stanovnika muškog i ženskog pola imaju sličnu distribuciju po starosnim intervalima (Grafikon 4). Opšta stopa smrtnosti kod muškaraca postaje dvocifrena u starosnom intervalu 55 - 59 godina (13,69 na 1.000 stanovnika), a trocifrena u starosnom intervalu 80 - 84 godine (125,99 na 1.000 stanovnika), dok je kod žena dvocifrena u starosnom intervalu 60 - 64 godine (10,97 na 1.000 stanovnika), a trocifrena u starosnom intervalu 85 i više godina (194,64 na 1.000 stanovnika) (Grafikon 4).
Specifične stope smrtnosti od KOVID-19 oboljenja kod stanovnika muškog i ženskog pola nemaju sličnu distribuciju po starosnim intervalima (Grafikon 4).
Specifična stopa smrtnosti od KOVID-19 oboljenja kod muškaraca postaje dvocifrena u starosnom intervalu 35 - 39 godina (19,61 na 100.000), trocifrena u starosnom intervalu 50 - 54 godine (111,52 na 100.000), i četvorocifrena od starosnog intervala 75 - 79 godina (1108,91 na 100.000 stanovnika) i na dalje, dok je kod žena dvocifrena u starosnom intervalu 25 - 29 godina (11,11 na 100.000 stanovnika), a postaje trocifrena od starosnog intervala 60 - 64 godine (116,14 na 100.000 stanovnika) i na dalje (Grafikon 4).
U Beogradu, u 2020. godini, MKB-10 grupa U00-U89, u kojoj su smrti registrovane samo zbog KOVID-19 oboljenja (U07.1, U07.2) predstavlja treći uzrok smrti, sa stopom od 158,75 na 100.000 iza „Bolesti sistema krvotoka“ (I00-I99), koje su na prvom mestu sa stopom od 672,42 na 100.000, i „Tumora“ (C00-D48), koji su na drugom mestu sa stopom od 314,85 na 100.000.
Rangiranje pet vodećih dijagnoza kao osnovnih uzroka smrti stanovnika Beograda u 2020. godini (Tabela 1), razlikuje se po polu: KOVID-19 (U07.1, U07.2) je drugi vodeći uzrok smrti za oba pola (158,75 na 100.000), i samo za muškarce (211,68 na 100.000) ali je treći vodeći uzrok smrti samo za žene (111,43 na 100.000). Uzroci smrti na prvom mestu kod muškaraca i žena su „Druge bolesti srca“ (I26-I51). Međutim, dok su „Bolesti krvnih sudova mozga“ (I60-I69) na trećem mestu kod muškaraca, one su na drugom mestu kod žena. „Ishemične bolesti srca“ (I20-I25) i „Maligni tumori dušnika, dušnice i pluća“ (C33-C34) su na četvrtom i petom mestu kod oba pola.
DISKUSIJA
Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku, u Beogradu je, u 2020. godini, živelo oko 1,7 miliona stanovnika. Iste godine, od bolesti KOVID-19 umrlo je 2.690 građana Beograda, a većinu umrlih činio je muški kontigent stanovnika. Pandemija KOVID-19 postala je fatalna za muškarce od 35 godina i više, i za žene starije od 50 godina.
Do sličnih rezultata došlo se i u istraživanjima u svetu i Evropi [11],[12]. Iako na globalnom nivou [13] još uvek nema preciznih evaluacija efekata KOVID-19 oboljenja na rangiranje uzroka mortaliteta u 2020. godini, takve procene postoje za pojedine zemlje. Procenjuje se da je, u 2020. godini, KOVID-19 bio treći vodeći uzrok smrti u Belgiji (180,9 na 100.000 stanovnika), Škotskoj (150,7 na 100.000 stanovnika), Portugalu (131,57 na 100.000 stanovnika), Španiji (127,7 na 100.000 stanovnika), Sjedinjenim Američkim Državama (122,7 na 100.000 stanovnika), Švedskoj (118,8 na 100.000 stanovnika), Holandiji (81,7 na 100.000 stanovnika), i Nemačkoj (68,4 na 100.000 stanovnika) [11],[12]. Kao i u našem istraživanju, procenjeno je da je KOVID-19 bio drugi uzrok smrti u nekim evropskim zemljama [12], na primer u Engleskoj i Velsu (124,9/100.000) i Francuskoj (94,3/100.000), ali na petom mestu u Danskoj (37,6/1000), te na devetom u Norveškoj (10,7/100.000). Na nivou Srbije, u 2020. godini, od bolesti koje mogu da se dovedu u vezu sa infekcijom KOVID-19 umrlo je 10.356 lica (8,9% od svih umrlih, odnosno 6.629 muškaraca i 3.727 žena), te se nalaze na trećem mestu posle „Bolesti sistema krvotoka“ (na prvom mestu sa 47,3% svih umrlih) i „Tumora“ (na drugom mestu sa 18,3% svih umrlih) [14].
U 2020. godini, prosečno očekivano trajanje života živorođenih u Beogradu, prema skraćenim aproksimativnim tablicama mortaliteta, procenjeno je na 72,31 godine za muškarce i na 78,18 godina za žene [10]. Iako je od bolesti KOVID-19 najviše umrlih bilo u starosnoj dobi 70 - 74 godine, specifične stope mortaliteta za KOVID-19 pokazuju da je ova bolest odnela živote i mnogo mlađih muškaraca i žena, i time doprinela prevremenoj smrtnosti.
U Beogradu, prema procentualnom udelu u ukupnom mortalitetu za oba pola, KOVID-19 je bio drugi vodeći uzrok smrti. U prethodne dve godine, zvanični podaci o vitalnim događajima Republičkog zavoda za statistiku Srbije, pokazuju da su u Beogradu “Druge bolesti srca” bile na prvom mestu kao vodeći uzrok smrti; na drugom mestu su se našle “Bolesti krvnih sudova mozga”; treće mesto su zauzele “Ishemične bolesti srca”; a na četvrtom mestu su bili “Maligni tumori dušnika, dušnice i pluća”. U 2018. godini, na petom mestu su se našle “Bolesti disajnih organa”, a u 2019. godini, “Bolesti povišenog krvnog pritiska” [10]. U 2020. godini, KOVID-19 je poremetio rangiranje ovih bolesti i umetnuo se na drugo mesto.
Naše istraživanje, rađeno na primeru više zemalјa u Evropi, uključujući i Srbiju, potvrdilo je prethodne procene o vulnerabilnosti starijih stanovnika sa komorbiditetima [15]. S tim u vezi, pretpostavlja se da je KOVID-19 prevremeno odneo i živote osoba koje bi najverovatnije (ali kasnije) u toku godine umrli [16]. U tom svetlu, bilo bi dragoceno da se sprovedu istraživanja po metodologiji Opterećenja društva bolešću (engl. Burden of Disease) na nacionalnom i subnacionalnom nivou (u Srbiji i u Beogradu, na primer), kao što je to već urađeno u nekim zemljama [17],[18],[19],[20],[21],[22],[23],[24],[25],[26],[27],[28],[29],[30],[31],[32],[33],[34],[35].
Prema kliničkim dokazima [4], pacijenti sa najtežim oblikom bolesti KOVID-19 bili su najčešće ljudi starije dobi i sa komorbiditetima, od kojih se najviše pominju hronične bolesti kao što su bolesti srca, dijabetes, plućne bolesti, i bubrežna insuficijencija, kao i gojaznost, od faktora rizika. Najverovatnije su to razlozi zašto je KOVID-19 potisnuo neke uzroke smrti sa liste vodećih pet uzorka smrti u Beogradu. Osim toga, i drugi, ne-klinički faktori mogu da doprinesu krajnjim efektima KOVID-19 oboljenja. Tu spadaju mobilnost [36],[37],[38], stepen pripravnosti i spremnosti zdravstvenog sistema da odgovori na zahteve za uslugama u pandemiji [39], način praćenja kontakata u epidemiji [40], bihevioralni i društveni faktori koji podržavaju široko rasprostranjeno testiranje stanovništva [41],[42] pridržavanje mera socijalnog distanciranja [43], i ostalo. U ove faktore treba uklјučiti i postojanje jakih porodičnih veza i mreža podrške [44], koje najverovatnije objašnjavaju tzv. Mortalitetni paradoks kod Lationamerikanaca [45].
Naše istraživanje, sa socijalno-medicinskog aspekta, razmatra jedan vitalni događaj - smrtnost tokom jednog perioda pandemije i u jednoj zajednici. Rezultati istraživanja ukazuju na pojavu prevremene smrtnosti od bolesti KOVID-19 tokom 2020. godine i pored primene preventivnih mera. Adekvatna, dosledna i pravovremena primena kombinacije javnozdravstvenih i kliničkih mera može prevenirati pojavu bolesti i ublažiti posledice KOVID-19 pandemije na stanovništvo. Mnoge studije su do sada već pokazale dobiti od promocije zdravlja i primenjivanja mera zaštite, prevencije i kontrole bolesti, kao što su: nošenje maski i zaštitnih rukavica, pridržavanje preporučene udaljenosti, izolacija, socijalno distanciranje, policijski čas, podizanja imuniteta, obezbeđivanje i pružanje zdravstvene zaštite, poštovanje preporuka zdravstvene zaštite, i vakcinacija [4546],[47],[48].
Osim bazičnih i kliničkih istraživanja, potrebna su javnozdravstvena istraživanja koja bi pokazala efikasnost primene svih gorepomenutih mera u Beogradu, i koja bi doprinela donošenju zaključaka o tome koliko je njihova primena doprinela sprečavanju oboljevanja i prevremenih smrti u Beogradu.
Osim istraživanja o mortalitetu, za efikasnije odlučivanje, potrebna su socijalno-medicinska istraživanja koja procenjuju obezbeđenost ustanova zdravstvenim radnicima i drugim resursima za prevenciju, lečenje, i rehabilitaciju obolelih od KOVID-19 infekcije, kao i ona koja evaluiraju dostupnost, korišćenje, i kvalitet pružanja zdravstvenih usluga obolelima od KOVID-19 oboljenja, i drugim osobama sa sumnjom na infekciju KOVID-19. U nedostatku takvih istraživanja tokom pandemije, kao i profesionalnih procena o incidenciji, prevalenciji i preživljavanju KOVID-19 infekcije, posmatranih kroz distribuciju starosti i pola stanovnika, tumačenje ukupnog opterećenja stanovništva bolešću KOVID-19 ostaje izazov za zajednicu, a mortalitetni podaci najvalidniji za profesionalna razmatranja.
Zbog ograničenja istraživanja, kao što su mali broj posmatranih varijabli, nije moguće izvući šire zaključke o mortalitetu. Za dobijanje šire slike mortaliteta usled KOVID-19 oboljenja i sa sumnjom na KOVID-19 oboljenje, potrebne su dodatne informacije, koje bi omogućavale, na primer, analizu smrtnih slučajeva u odnosu na mesto smrti (zdravstvene ustanove i van njih), po tipu naselja (gradska i ostala), prema stepenu obrazovanja, zaposlenosti, etničkoj pripadnosti, zdravstvenom statusu, tipu osiguranja, kao i prema korišćenju zdravstvenih usluga, odnosno opremljenosti zdravstvenih ustanova u kojima su umrli. Druga ograničenja se odnose na same podatke. U istraživanju su korišćeni zvanični podaci samo o U07.1 i U07.2 kao osnovnom uzroku smrti, a ne neposredni, prethodni i drugi uzroci smrti povezani sa bolešću KOVID-19 [7],[8]. S obzirom da obdukcije tokom KOVID-19 pandemije nisu u istoj meri rađene kao i pre pandemije, sa tog stanovišta ne može se sa sigurnošću reći kolika je podregistracija U07.1 i U07.2 slučajeva smrti. Potrebno je analizirati u kojoj meri su lekari, a posebno oni koji su registrovali smrt, bili upoznati sa smernicama za korišćenje U07.1 i U07.2 šifara za osnovni uzrok smrti, koliko prepoznaju značaj pravilnog klasifikovanja uzroka smrti, i da li uspešno prave razliku između osnovnog, prethodnog, neposrednog i ostalih uzroka smrti. Takođe, izvorni podaci se odnose samo na umrle stanovnike Beograda i rezultati istraživanja se ne mogu generalizovati na druge zajednice.
Prednosti ovog istraživanja su što pokazuje obrađene podatke koji izvorno potiču iz potvrde o smrti u Dem-2 obrascu, i koji su prošli sistem kontrole mortaliteta u područnim jedinicama Republičkog zavoda za statistiku, u institutima/zavodima za javno zdravlje i Republičkom zavodu za statistiku. Rezultati istraživanja mogu biti korisni da se u narednom periodu posebna pažnja usmeri na vulnerabilne grupe, kako bi se održalo i unapredilo njihovo očekivano trajanje života. Ostaje da se u studijama koje koriste metodologiju Opterećenja društva bolešću utvrdi koliko je stanovništvo Beograda izgubilo godina života zbog prevremene smrtnosti u vezi sa KOVID-19 oboljenjem (engl. years of life lost due to COVID-19), kao i koliko je godina života provedeno u nesposobnosti zbog KOVID-19 bolesti (engl. years lived with disability due to COVID-19) [17],[18],[19],[20],[21],[22],[23],[24],[25],[26],[27],[28],[29],[30],[31],[32],[33],[34].
ZAKLJUČAK
Rezultati istraživanja ukazuju na postojanje prevremene smrtnosti stanovnika Beograda zbog KOVID-19 oboljenja. U 2020. godini, prema specifičnim stopama mortaliteta, KOVID-19 je bio drugi vodeći uzrok smrti kod stanovnika Beograda muškog pola a treći kod stanovnika ženskog pola. Ovo istraživanje pruža dokaze kojima se može obogatiti diskusija koja se na međunarodnom nivou vodi o gubicima društva zbog pandemije KOVID-19 infekcije.
1 Tedros Adhanom Ghebreyesus
Informacije
-
Ključne reči:
-
Primljen:
-
Revidiran:
-
Prihvaćen:
-
Objavljen online:
-
DOI:
Nataša Rosić
Gradski zavod za javno zdravlje Beograd
Bulevar despota Stefana 54a, 11000 Beograd, Srbija
E-mail:
-
1. WHO Director-General’s opening remarks at the media briefing on COVID-19 - March 2020. [Internet]. [Accessed on 8 August 2021]. Available on: https:// www.who.int/director-general/speeches/detail/who-director-general-sopening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020
2. Kupferschmidt K, Cohen J. Will novel virus go pandemic or be contained? Science. 2020;367(6478):610-611.[CROSSREF]
3. Linton NM, Kobayashi T, Yang Y, Hayashi K, Akhmetzhanov AR, Jung SM, et al. Incubation Period and Other Epidemiological Characteristics of 2019 Novel Coronavirus Infections with Right Truncation: A Statistical Analysis of Publicly Available Case Data. J Clin Med. 2020 Feb 17;9(2):538.[CROSSREF]
4. Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. [Erratum in: Lancet. 2020 Jan 30;]. Lancet. 2020;395(10223):497-506.[CROSSREF]
5. Li Q, Guan X, Wu P, Wang X, Zhou L, Tong Y, et al. Early transmission dynamics in Wuhan, China, of novel coronavirus-infected pneumonia. N Engl J Med 2020;382:1199-207.[CROSSREF]
6. Chan JF, Yuan S, Kok KH, To KKW, Chu H, Yang J, et al. A familial cluster of pneumonia associated with the 2019 novel coronavirus indicating person-to-person transmission: a study of a family cluster. Lancet. 2020;95:514–523.[CROSSREF]
7. Institut za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut”, World Health Organization. Međunarodna statistička klasifikacija bolesti i srodnih zdravstvenih problema, 10. Revizija. Knjiga 2. Priručnik za upotrebu. Beograd: Institut za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut”, 2010.
8. Međunarodne smernice za potvrđivanje i klasifikaciju (šifriranje) Kovid-19 kao uzroka smrti. [Internet]. [Accessed on 9 August 2021]. Available on: https:// www.batut.org.rs/download/Uputstvo_Uzrok_Smrti_COVID-19%20SZO.pdf
9. WHO Coronavirus (COVID-19) Dashboard. [Internet]. [Accessed on 4 September 2021]. Available on: https://covid19.who.int/
10. Republika Srbija. Republički zavod za statistiku Srbije. Stanovništvo. Elektronska baza podataka. [Internet]. https://www.stat.gov.rs/.
11. Woolf SH, Chapman DA, Lee JH. COVID-19 as the leading cause of death in the United States. JAMA.2021;325:123-4.[CROSSREF]
12. Soneji S, Beltrán-Sánchez H, Yang JW, Mann C. Population-level mortality burden from novel coronavirus (COVID-19) in Europe and North America. Genus. 2021;77:7. [CROSSREF]
13. WHO. The top 10 causes of death. Dostupno na: https://www.who.int/newsroom/fact-sheets/detail/the-top-10-causes-of-death. [Pristupljeno 09.08.2021.].
14. Republika Srbija, Republički zavod za statistiku. Vitalni događaji 2020. Saopštenje SN 40 2021;180. [Internet]. [Accessed on 4 September 2021]. Available on: https://publikacije.stat.gov.rs/G2021/pdf/G20211180.pdf
15. Wyper GMA, Assunção R, Cuschieri S, Devleesschauwer B, Fletcher E, Haagsma JA, et al. Population vulnerability to COVID-19 in Europe: a burden of disease analysis. Arch Public Health. 2020;78,47. [CROSSREF]
16. The Institute for Health Metrics and Evaluation. Estimation of the excess mortality due to COVID-19. [Internet]. http://www.healthdata.org/ node/8660. Objavljeno 13. 5. 2021.
17. Gémes K, Talbäck M, Modig K, Ahlbom A, Berglund A, Feychting M, et al. Burden and prevalence of prognostic factors for severe COVID-19 in Sweden. Eur J Epidemiol. 2020;35(5):401-409.[CROSSREF]
18. John D, Narassima MS, Menon J, Jammy GR, Banerjee A. Estimation of economic burden of COVID-19 using disability-adjusted life years (DALYs) and Productivity Losses in Kerala, India: a model-based analysis. BMJ Open. 2021;11:e049619.[CROSSREF]
19. Salinas-Escudero G, Toledano-Toledano F, García-Peña C, Parra-Rodríguez L, Granados-García V, Carrillo-Vega MF. Disability-adjusted life years for the COVID-19 pandemic in the Mexican population. Front Public Health. 2021:9;6 86700.[CROSSREF]
20. Fan CY, Fann JC, Yang MC, Lin TY, Chen HH, Liu JT, et al. Estimating global burden of COVID-19 with disability-adjusted life years and value of statistical life metrics. J Formos Med Assoc. 2021:S0929-6646(21)00234-5.[CROSSREF]
21. He M, Li X, Tan Q, Chen Y, Kong Y, You J, et al. Disease burden from COVID-19 symptoms among inpatients at the temporary military hospitals in Wuhan: a retrospective multicentre cross–sectional study. BMJ Open. 2021;11(5):e04 8822.[CROSSREF]
22. Quast T, Andel R, Gregory S, Storch EA. Years of life lost associated with COVID-19 deaths in the USA during the first year of the pandemic. J Public Health. 2021; u štampi.[CROSSREF]
23. Vasishtha G, Mohanty SK, Mishra US, Dubey M, Sahoo U. Impact of COVID-19 infection on life expectancy, premature mortality, and DALY in Maharashtra, India. BMC Infect Dis. 2021;21:343.[CROSSREF]
24. Lagerweij G, Schimmer B, Mooij S, Raven S, Schoffelen A, de Gier B, et al. State of Infectious Diseases in the Netherlands, 2019. RIVM-Rapport 2020-0048.[CROSSREF]
25. Rommel A, von der Lippe E, Plass D, Ziese T, Diercke M, An der Heiden M, et al. The COVID-19 disease burden in Germany in 2020—years of life lost to death and disease over the course of the pandemic. Dtsch Arztebl Int. 2021;118:arztebl.m2021.0147.[CROSSREF]
26. Zhao J, Jin H, Li X, Jia J, Zhang C, Zhao H, et al. Disease burden attributable to the first wave of COVID-19 in China and the effect of timing on the cost-effectiveness of movement restriction policies. Value Health. 2021; u štampi.[CROSSREF]
27. Pifarré I Arolas H, Acosta E, López-Casasnovas G, Lo A, Nicodemo C, Riffe T, et al. Years of life lost to COVID-19 in 81 countries. Sci Rep. 2021;11:3504.[CROSSREF]
28. Ortiz-Prado E, Simbaña-Rivera K, Barreno LG, Diaz AM, Barreto A, Moyano C, et al. Epidemiological, socio-demographic and clinical features of the early phase of the COVID-19 epidemic in Ecuador. PLOS Negl Trop Dis. 2020;15(1):e0008958.[CROSSREF]
29. Mitra AK, Payton M, Kabir N, Whitehead A, Ragland KN, Brown A. Potential Years of Life Lost due to COVID-19 in the United States, Italy, and Germany: an old formula with newer ideas. Int J Environ Res Public Health. 2020;17(12):4392.[CROSSREF]
30. Oh IH, Ock M, Jang SY, Go DS, Kim YE, Jung YS, et al. Years of Life Lost attributable to COVID-19 in high-incidence countries. J Korean Med Sci. 2020;35(32):e300.[CROSSREF]
31. Bell D, Schultz Hansen K, Kiragga AN, Kambugu A, Kissa J, Mbonye AK. Predicting the impact of COVID-19 and the potential impact of the public health response on disease burden in Uganda. Am J Trop Med Hyg. 2020; u štampi.[CROSSREF]
32. Tchole AIM, Li ZW, Wei JT, Ye RZ, Wang WJ, Du WY, et al.; Cheeloo EcoHealth Consortium (CLEC). Epidemic and control of COVID-19 in Niger: quantitative analyses in a least developed country. J Glob Health. 2020;10(2):020513.[CROSSREF]
33. Nurchis MC, Pascucci D, Sapienza M, Villani L, D’Ambrosio F, Castrini F, et al. Impact of the burden of COVID-19 in Italy: Results of Disability-Adjusted Life Years (DALYs) and productivity loss. Int J Environ Res Public Health. 2020;17:4233.[CROSSREF]
34. Jo MW, Go DS, Kim R, Lee SW, Ock M, Kim YE, et al. The burden of disease due to COVID-19 in Korea using Disability-Adjusted Life Years. J Korean Med Sci. 2020;35(21):e199.[CROSSREF]
35. Yi-Hsuan C, Chi-Tai F, Yu-Ling H. Effect of Non-lockdown Social Distancing and Testing-Contact Tracing During a COVID-19 Outbreak in Daegu, South Korea, February to April 2020: A Modeling Study. Int J Infect Dis. 2021;110: 213-221.[CROSSREF]
36. Adam K. Second wave of Covid-19 in Europe leads to new restrictions but no national lockdowns. [Internet]. Washington Post. https://www.washingtonpost.com/world/europe/covid-europe-second-wave/2020/10/12/8aacfadc0c66-11eb-b404-8d1e675ec701_story.html. [Published 12 October 2020]. [Accessed on 9 August 2021].
37. Wright A, Salazar A, Mirica M, Volk LA, Schiff GD. The invisible epidemic: neglected chronic disease management during COVID-19. J Gen Intern Med. 2020;35(9):2816-2817.[CROSSREF]
38. Bennhold KA. German exception? Why the country’s coronavirus death rate is low. [Internet]. The New York Times. https://www.nytimes.com/2020/04/04/world/europe/germany-coronavirus-death-rate.html. [Published 4 April 2020]. [Accessed on 9 August 2021].
39. Beaumont P. Coronavirus testing: How some countries got ahead of the rest. [Internet]. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2020/apr/02/coronavirus-testing-how-some-countries-germany-south-koreagot-ahead-of-the-rest.[Published 2 April 2020]. [Accessed on 9 August 2021].
40. Barone E. Why some people are waiting weeks for their COVID-19 test results. [Internet]. Time. https://time.com/5878732/covid-19-testing-delays/. [Published 12 October 2020]. [Accessed on 9 August 2021].
41. Ruiz JM, Steffen P, Smith TB. Hispanic mortality paradox: a systematic review and meta-analysis of the longitudinal literature. Am J Public Health. 2013;103(3):e52-e60.[CROSSREF]
42. Abraído-Lanza AF, Dohrenwend BP, Ng-Mak DS, Turner JB. The Latino mortality paradox: a test of the “salmon bias” and healthy migrant hypotheses. Am J Public Health. 1999;89(10):1543-1548.[CROSSREF]
43. European Centre for Disease Prevention and Control. Prevention and control of COVID-19. [Internet]. [Accessed on 9 August 2021]. Available on: https://www.ecdc.europa.eu/en/all-topics-z/coronavirus/threats-and-outbreaks/covid-19/prevention-and-control-covid-19
44. Covid-19 Prevention Network. [Internet]. [Accessed on 9 August 2021]. Available on: https://www.coronaviruspreventionnetwork.org/
45. Doroshenko A. The Combined Effect of Vaccination and Nonpharmaceutical Public Health Interventions—Ending the COVID-19 Pandemic.JAMA Netw Open. 2021;4(6):e2111675.[CROSSREF]
46. Mishra D, Maurya RR, Kumar K, Munjal NS, Bahadur V, Sharma S, et al. Structurally modified compounds of hydroxychloroquine, remdesivir and tetrahydrocannabinol against main protease of SARS-CoV-2, a possible hope for COVID-19: Docking and molecular dynamics simulation studies. J Mol Liq. 2021;335:116185.[CROSSREF]
47. Brooks JT, Butler JC. Effectiveness of mask wearing to control community spread of SARS-CoV-2.JAMA. 2021;325(10):998-9.[CROSSREF]
48. Maria N, Rapicavoli RV, Alaimo S, Bischof E, Stasuzzo A, Broek J, et al. Rapid Identification of Druggable Targets and the Power of the PHENotype SIMulator for Effective Drug Repurposing in COVID-19. Res Sq. 2021 Apr:rs.3.rs-287183.[CROSSREF][Preprint].
-
- Grafikon 1. Umrli (%) od KOVID-19 u Beogradu, 2020. godine, po polu
- Grafikon 2. Opšte stope smrtnosti (na 1.000 stanovnika) i specifične stope smrtnosti od KOVID-19 oboljenja (na 100.000), distribucija po polu, Beograd, 2020. godine
- Grafikon 3. Opšte stope smrtnosti (na 1.000 stanovnika) i specifične stope smrtnosti od KOVID-19 oboljenja (na 100,000), distribucija po starosti, Beograd, 2020. godine
- Grafikon 4. Distribucija, po starosti i polu, opšte stope smrtnosti (na 1.000 stanovnika) i specifične stope smrtnosti od KOVID-19 oboljenja (na 100.000) u Beogradu, 2020. godine
- Tabela 1. Pet najčešćih uzroka smrti stanovnika prema grupama dijagnoza, u Beogradu, u 2020. godini (% ukupnog broja umrlih i stope na 100.000, po polu)